سیاتیک(Sciatica) عارضه ای است که باعث درد عصبی در پاها می شود. بسیاری از افراد در برهه‌ای از زندگی‌شان دچار درد عصب سیاتیک مي‌شوند. معمولا درد عصب سیاتیک پس از چند هفته با استراحت، ورزش و دارو رفع مي‌شود، اما گاهی اوقات علائم سیاتیک همچنان ادامه می یابد. درد سیاتیکي كه بیش از 12 ماه طول بکشد، سیاتیک مزمن يا پيشرفته است. این عارضه باعث درد، بی حسی و ضعف در كل پاها می شود. علائم سیاتیک به طور مشهودي در فعالیتهای روزانه اختلال ایجاد می کند. در این محتوا تلاش کردیم تا علائم سیاتیک مزمن، روشهای درمان و زمان مراجعه به متخصص و مراقبت های بهداشتی بپردازیم.
علائم رایج سیاتیک
معمولاً درد مرتبط با عصب سیاتیک از ستون فقرات، در بخش پایین کمر شروع می شود. عصب سیاتیک عریض‌ترین و طولانی‌ترین عصب بدن است. عصب سیاتیک به ستون فقرات چسبیده است و تا باسن و ساق پا ادامه يافته است.
اصطلاح سیاتیک به طور کلی درد تشعشعی را شامل میشود که ناشی از التهاب یا فشردگی لومبوساکرال (پایین کمر) است كه باعث فشار آوردن به ریشه های عصبی سیاتیک میشود. هر شرایطی که باعث تروما، آسیب یا فشار به این ناحیه شود، می تواند منجر به سیاتیک شود.
علائم در یک سمت بدن
معمولاً سیاتیک یک سمت بدن را درگیر میکند. علل آن آسیب یا تروما به ریشه عصبی است. بنابراین احساس درد سیاتیک در یک سمت باسن، لگن یا ساق پا خواهد بود.
درد در پشت، باسن و پاها
درد تشعشعی مشخصه‌ی درد سیاتیک است. اغلب به صورت درد تير كشنده در ناحیه کمر و پایین ساق پا انتشار می‌یابد.
درد لگن
درد لگن مربوط به عصب سياتيك، هر دو طرف بدن را تحت تاثیر قرار میدهد. این درد به ویژه در شرایطی که عضله پیریفورمیس واقع در زیر ماهیچه‌های سرینی (باسن) درگیر شوند، شایع است. همچنین درد لگن زمانی اتفاق میافتد که درد در یک سمت بدن، شخص را مجبور میکند تا وزنش را به سمت دیگر انتقال دهد. در این صورت در هر دو طرف لگن، درد ايجاد مي‌شود.
دردی که هنگام نشستن و ایستادن وخیم تر می شود
بسیاری از افراد مبتلا به درد سیاتیک، هنگام نشستن یا ایستادن طولانی مدت به درد سیاتیک مبتلا میشوند. این نوع درد هر چه بیشتر بنشینید یا بایستید، وخیم‌تر میشود. گاهی اوقات حرکت یا تغییر موقعیت میتواند درد این سیاتیک را کاهش دهد.
سوزش، درد شدید یا احساس سوزن سوزن شدن
در اين نوع سیاتیک احساس سوزش در پشت، لگن یا پشت پا رخ میدهد. این احساس ممکن است جزئی باشد و از بین برود و یا گسترش یابد. اگر این مشکل حل نشود، وضعیت وخیم تر میشود. همچنین در اين نوع سیاتیک، در ناحیه کمر، لگن یا ساق احساس درد شدید و كوبنده رخ میدهد. برخی از افراد نیز در هر نقطه از عصب سیاتیک احساس گزگز یا سوزن سوزن شدن دارند.
بی حسی و ضعف
با افزایش درد سیاتیک، در هر نقطه از عصب سیاتیک، از کمر تا پا، احساس بی حسی رخ میدهد. بی حسی شدید میتواند بر نحوه حرکت پا تاثیر بگذارد. ضعف و بی‌حسی ناشی از سیاتیک در هر جایی از ساق پا احساس میشود ( کل ساق پا، زانو و غیره). اگر علت زمینه‌ای اين نوع سياتيك به درستی درمان نشود، ضعف و بی حسی وخیم تر میشود.
علل سیاتیک
علائم بیماری سیاتیک بر اساس علت اصلی آن متفاوت است. برخی از علل سیاتیک شامل:
- فتق دیسک: مواد نرم در مرکز دیسک نخاعی به بیرون تراوش می کند و روی ریشه عصبی نخاعی مجاور فشار می‌آورد.
- عصب فشرده شده: عصبی كه متراكم شده است.
- سندرم پیریفورمیس: عضله پیریفورمیس (پشت مفصل ران در باسن) عصب سیاتیک را تحریک میکند.
- تنگی نخاع: کانال نخاعی و ریشه‌های عصبی باریک شده‌اند.
- تنگی مجرای نخاعی: یکی از مهره‌های نخاعی از جایش به بیرون لغزش كرده است.
- در موارد نادر، تومورها و عفونت‌های جدی.
انواع درد سیاتیک
درد سیاتیک چهار نوع نوروژنیک (عصبی )، ارجاعی، متناوب و دوطرفه است.
- سیاتیک عصبی اغلب در اثر فشردگی عصب یا فشار بر عصب رخ مي‌دهد که باعث فشار در امتداد ستون فقرات میشود.
- سیاتیک ارجاع شده به بیماری ستون فقرات مرتبط نیست. این نوع درد سیاتیک با مشکل عضلانی یا مفصلی در ارتباط است.
- سیاتیک متناوب یک سمت بدن را تحت تاثیر قرار میدهد و درد بین پاها متغير است. این نوع درد سیاتیک، ناشی از آرتریت مفصل ساکروایلیاک (SI) است. دو مفصل SI در بدن ستون فقرات را به لگن وصل میکند.
- سیاتیک دو طرفه هنگامی رخ میدهد که هر دو طرف عصب سیاتیک تحت فشار قرار گیرد. این نوع سیاتیك موجب درد و علائم در هر دو پا و باسن میشود. سیاتیک دو طرفه، نادر است و معمولاً یک سمت از بدن را بیشتر تحت تاثیر قرار میدهد. این نوع سیاتیك زمانی رخ میدهد که بیش از یک دیسک فتق وجود داشته باشد و یا انحطاط دیسک اتفاق افتاده است.
علائم نادر سیاتیک
برخی علائم نادر، علل ایجاد کننده سیاتیک است. معمولاً این علائم جدی‌تر و شدیدتر هستند و نیاز به درمان فوری یا مداخله سریع پزشکی دارند.
از دست دادن کنترل مثانه و روده
در برخی موارد سیاتیک مربوط به فتق شدید دیسک در ستون فقرات است كه می تواند به وضعیتی به نام سندرم یا نشانگان دم اسب (CES) تبدیل شود.
اگر تغییرات ناگهانی و غیر قابل توضیح در روده یا مثانه خود را تجربه می‌کنید، بایستی به متخصص مراجعه نمایید، زیرا تغييرات، نشان دهنده‌ي علائم اولیه سندرم یا نشانگان دم اسب (CES) هستند. علائم اولیه سندرم یا نشانگان دم اسب شامل حرکات غیر ارادی روده و مثانه و مشکل در دفع ادرار است.
همچنین سندرم دم اسب باعث درد و ضعف ناگهانی در پاها، بی حسی در کشاله ران، باسن، اندام تناسلی و داخل ران (به نام بی‌حسی زین) و اختلال عملکرد جنسی میشود.
سندرم دم اسب به طور ناگهانی شروع میشود و به سرعت وخيم‌تر میشود. سندرم دم اسب مورد اورژانسی پزشکی است و بایستی سریعا بررسی و درمان شود. معمولا سندرم دم اسب نیاز به جراحی اورژانسی برای جلوگیری از علائم عصبی است.
وخیم تر شدن علائم عصبی
اگر ریشه‌های عصب سیاتیک آسیب دیده باشند، علائم عصبی وخیم تر میشود و نیاز به درمان فوری دارد. علائم عصبی یک یا هر دو پا را تحت تاثیر قرار می‌دهند و شامل موارد زیر است:
- بی حسی
- مور مور شدن
- ضعف
- احساسات غیر طبیعی، مانند احساس موجی شدن پوست
- حساسیت به درد
اگرچه این علائم عصبی نشان دهنده جدی بودن بیماری سیاتیک است و نیاز به درمان فوری دارد، اما احتمالاً برای درمان علت آن نیازی به جراحی نيست. پزشک متخصص تزریق استروئید اپیدورال (در فضای محافظ اطراف نخاع) یا یک بلوک عصبی را برای درمان علت زمینه‌ای و کاهش یا توقف مشکلات عصبی پیشنهاد میکند.
درمان در سیاتیك عصبی پیشرونده ضروری است زیرا علائم عصبی پیشرونده میتواند به آسیب عصبی برگشت‌ناپذیر منتهی شود.
عوارض سیاتیک
معمولا سیاتیک با درمان در عرض چند هفته از بین می‌رود. گزینه‌های درمانی برای این بیماری شامل فیزیوتراپی، داروها و درمان‌های خانگی است. اما سیاتیک میتواند عود کند و مزمن و پیشرونده باشد. برخی از اشخاص علائم و عوارض پیشرونده را دارند. علائم عصبی پیشرونده، نظیر بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف پاها است كه نشان دهنده‌ی آسیب به ریشه‌های عصب سیاتیک است. اگر علائم عصبی پیشرونده درمان نشود، آسیب ممکن است دائمی شود.
عوارض بیشتر و نادر بیماری سیاتیک شامل موارد زیر است:
- درد مزمن
- افتادگی پا: فلج عضلاتی که جلوی پا را بلند می‌کنند
- مشکلات در گام برداشتن (راه رفتن)
- پر دردی (افزایش حساسیت به درد)
- از دست دادن عملکرد روده یا مثانه
- تحلیل عضلات
- ضعف عضلانی پارستزی (گزگز و سوزن سوزن) در پای آسیب دیده
- آسیب عصبی دائمی
- اختلال عملکرد جنسی
- سندرم یا نشانگان دم اسب (CES)
نحوه تشخیص و آزمایشات برای شناسایی علت درد عصب سیاتیک
معمولاً برای تشخیص درد عصب سیاتیک چندین آزمایش مختلف استفاده میشود. متداول‌ترین آنها شامل:
معاینه فیزیکی
معمولا اولین قدم در تشخیص این بیماری است. در طی معاینه فیزیکی، پزشک از شما میخواهد حرکات مختلفی را انجام دهید یا پای خود را در جهات مختلف حركت دهید. معاینه فیزیکی به پزشك کمک میکند تا تشخیص بدهد کدام ریشه عصبی درگیر است.
- پیاده روی. سیاتیک در اکثر موارد باعث تغییرات ملموس در نحوه راه رفتن شما می شود. پزشک شما این تغییرات را به عنوان بخشی از تشخیص سیاتیک بررسی می کند.
- آزمایش بلند کردن پای مستقیم. به این ترتیب است که شما روی میز امتحان دراز بکشید و پاهای خود را بطور صاف قرار بدهید. پزشک از شما میخواهد پاهای خود را به آرامی بلند کنید و زمان احساس درد، اطلاع بدهید. این اطلاعات به مشخص کردن علت سیاتیک و نحوه مدیریت آن کمک میکند.
- سایر بررسی‌های انعطاف‌پذیری و قدرت. این موارد میتواند به پزشک شما کمک کند تا تشخیص دهد که آیا هر عامل دیگری باعث ایجاد یا کمک به سیاتیک شما میشود یا خیر.
آزمایشات
- اشعه ایکس: این نوع تصویربرداری استخوان‌های بدن را نشان می دهند. اشعه ایکس برای تشخیص آرتریت ایجاد کننده سیاتیک یا خار استخوان در ستون فقرات سودمند است.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی(MRI): ام آر آی ساختارهای بافت نرم بدن را نشان میدهد. این روش به شناسایی مشکلات مربوط به دیسک ستون فقرات یا عضله کمک میکند.
- الکترومیوگرافی (EMG): اغلب برای ارزیابی نحوه عملکرد عصب سیاتیک استفاده میشود. در این روش، سوزنی ظریف به عضله وارد میشود و فعالیت الکتریکی در ناحیه مورد نظر ارزیابی میشود. این روش کمک میکند تا منشأ دقیق مشکل عصب سیاتیک شناسایی شود.
گزینه های درمانی برای سیاتیک ناتوان كننده
هنگامی که سیاتیک شدید و ناتوان كننده باشد، بر توانایی راه رفتن تاثیر می‌گذارد، معمولاً برای تسکین درد به درمان پیچیده‌تری بیشتر از تمرینات و درمان‌های خانگی نیاز است.
علل بسیاری از سیاتیک‌هاي مزمن و ناتوان کننده، مشکلات در ستون فقرات است. فشرده شدن ریشه‌های عصبی که عصب سیاتیک را تشکیل داده است، می تواند ناشی از برآمدگی یا فتق دیسک یا تنگی کانال نخاع باشد. اگر علائم سیاتیک بیش از دوازده ماه با تسکین اندک یا بدون تسکین از طریق ورزش، فیزیوتراپی یا تکنیک‌های مدیریت درد ادامه یابد، جراحی اغلب برای درمان علائم شدید سیاتیک ضروری است.
جراحی رفع فشار ستون فقرات اصطلاح گسترده‌ای برای چندین روش مختلف است. جراحی رفع فشار ستون فقرات در اتاق عمل برای ایجاد فضای بیشتر در ستون فقرات و کاهش فشار عصبی انجام میشود. در طی جراحی برای رفع فشار کمر، جراح ممکن است موارد زیر را انجام دهد:
- دیسککتومی: روشی برای برداشتن بخشی از دیسک آسیب دیده بین مهره‌های ستون فقرات، به منظور تسکین فشار ریشه عصبی ناشی از برآمدگی یا فتق دیسک است.
- لامینکتومی: روشی برای برداشتن لامینا، بخشی از مهره‌ها که باعث فشردگی در عصب شده است، به ویژه اگر خار استخوانی (برآمدگی استخوانی) به دلیل آرتروز و تغییرات دژنراتیو در ستون فقرات وجود داشته باشد.
- فورامینوتومی: روشی برای گشاد کردن مجراها، به منظور کاهش فشار ریشه عصبی است. در اين روش منافذی که در مهره‌های ستون فقرات كه از آن ریشه‌های عصبی از نخاع خارج میشوند، عریض‌تر میشوند.
- ادغام ستون فقرات: روشی که در آن دو یا چند مهره با میله‌ها و پیچ‌های فلزی برای تثبیت با هم ادغام میشوند. این روش در صورتی که یک دیسک کامل برداشته شود، اگر چندین لامینکتومی (برداشتن قوس خلفی مهره) انجام شده باشد، و یا اگر یک مهره روی مهره دیگری به جلو حركت كرده باشد، صورت می‌گیرد.
نحوه مدیریت سیاتیک پیشرفته به صورت روزانه
برای تسکین روزانه علائم پیشرفته سیاتیک، روشهای درمان خانگی مانند حمام یا دوش آب گرم یا استفاده از یک پد گرم کننده در ناحیه کمر یا باسن میتواند به شل کردن عضلات سفت کمک کند. این روشها می تواند به کاهش تنش در اطراف عصب سیاتیک کمک کند و به كاهش قسمتی از درد نیز سبب میشوند.
داروهایی نظیر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs)، شل کننده‌های عضلانی یا داروهای درد عصبی برای کاهش درد، كمك كننده هستند.
انجام تمرینات اصلاحی یا درمانی میتواند به کاهش علائم سیاتیک کمک کند. حركت آهسته عصب سیاتیک میتواند منجر به کاهش تنش در امتداد عصب سیاتیک شود. تمریناتی که ستون فقرات را به جلو یا عقب حرکت دهد، میتواند با توجه به علت زمینه‌ای سیاتیك به كاهش فشار عصبی کمک کند.
با این وجود، اغلب سیاتیک پیشرفته به روشهای درمانی ساده پاسخ نمی‌دهد. اگر علائم سیاتیک بیش از دوازده ماه طول بکشد، برای رفع موثر علائم آن، به درمان پیشرفته‌تری نظیر تزریق یا جراحی نیاز داريد.
آیا سیاتیک مزمن درمان دارد؟
سیاتیک مزمن تنها در صورتی قابل درمان است که علت اصلی آن به طور كامل درمان شود. سیاتیکي بیش از دوازده ماه طول مي‌کشد، اغلب ناشی از بیماریهای ستون فقرات مانند فتق دیسک یا تنگی ستون فقرات است. این شرایط فضای موجود در اطراف ریشه‌های عصبی که از نخاع خارج میشوند، را کاهش میدهد و عارضه‌ای به نام عصب سیاتیک مزمن را تشکیل میدهد.
هنگامی که این شرایط وخيم شود، اغلب جراحی برای ایجاد فضای بیشتر در ستون فقرات از طریق دیسککتومی، لامینکتومی، فورامینوتومی یا فیوژن ستون فقرات نیاز است.
گاهی اوقات سیاتیک به دلیل علل کمتر شایع مانند تومور در ستون فقرات یا عفونت است. در این موارد، تا زمانی که علت زمینه‌ای درمان نشود، علائم سیاتیك از بین نمی‌رود. در این صورت بایستی تومورها با جراحی برداشته شوند. عفونت‌ها نیز به درمان تهاجمی آنتی بیوتیکی نیاز دارند تا از گسترش عفونت به سایر بخشهای بدن جلوگیری شود.
برای تهیه یک برنامه درمانی با یک متخصص درد مشورت کنید
درد سیاتیک مزمن آزاردهنده است. برای درد مداوم نیاز به مشاوره با یک متخصص درد دارید. بی حسی، سوزن سوزن شدن و ضعف پاها همگی از علائمی هستند که بایستی توسط پزشک‌تان بررسی شوند. متخصص درد میتواند با ایجاد برنامه‌ی درمانی به شما کمک کند. برنامه‌ی درمانی شامل:
- داروهای تسکین دهنده درد
- فیزیوتراپی
- ورزش در منزل
- شل کننده‌های عضلانی
- داروهای ضدالتهابی
- داروهای ضدافسردگی
- گاباپنتین
- دولوکستین
- کورتیزون که به صورت خوراکی و یا با تزریق اپیدورال انجام میشود
- ارجاع به سایر پزشكان
اگر علائم زیر را دارید، بایستی فوراً به پزشک متخصص مراجعه كنيد:
- درد شدید
- مشکل در راه رفتن
- مشکلات در روده یا مثانه
- از دست دادن حرکت یا احساس در پاها
این علائم اورژانسی هستند و نیاز به درمان فوری دارند.
جمع بندی
سیاتیک یک بیماری رایج است که در نتیجه فشرده شدن عصب سیاتیک در قسمت پایین کمر یا ران اتفاق میافتد. سیاتیک مزمن زمانی رخ میدهد که علائم دوازده ماه یا بیشتر طول بکشد. علائم شامل پا درد، بی حسی، گزگز، ضعف و سستی پاها است. هنگامی که درد و سایر علائم تاثیر قابل توجهی بر فعالیتهای روزانه و توانایی در راه رفتن بگذارد، لازم است برای رفع نگرانی با پزشك متخصص مشورت کنید.
در بیشتر موارد برای سیاتیک مزمن، جراحی برای ایجاد فضای بیشتر در ستون فقرات برای کاهش فشار عصبی ناشی از دیسک کمر و تنگی ستون فقرات مورد نیاز است.
چگونه از متخصص درد نوبت بگیرم؟
برای دریافت نوبت از کلینیک فوق تخصصی درد افتخار، شنبه تا پنج شنبه (8 صبح الی 17 عصر) با شماره های 02126761440 یا 09102141412 تماس بگیرید.
