گیر افتادگی یا فشردگی عصب در پایین کمر عارضه‌ای است که با تحت فشار قرار گرفتن ریشه‌های عصبی که در این ناحیه از طناب نخاعی منشعب شده‌اند، بروز می‌کند. این حالت ریشه عصبی را تحریک کرده و منجر به احساس درد در طول مسیر عصب‌هایی که از کمر تا پاها امتداد دارند، می‌شود.
گیر افتادگی عصب در ناحیه تحتانی کمر به دلایل مختلفی بروز می‌کند که عمدتا می‌تواند پیامد شرایط و پاتولوژی‌های مختلفی چون فتق دیسک بین مهره‌ای، تنگی کانال نخاعی، اسپوندیلولیستزیس یا آرتروز ستون فقرات باشد.
در این فرصت قصد داریم علائم، دلایل و روشهای درمان فشردگی عصب در پایین کمر را مورد بررسی قرار دهیم.
علائم بالینی فشردگی عصب در پایین کمر
شایع‌ترین علائم فشردگی عصب در پایین کمر، درد است. این احساس درد می‌تواند به‌صورت موضعی و محدود به ناحیه تحتانی کمر یا به شکل الگوی انتشاری که درد از کمر شروع و به ران و تا پایین پا انتشار می‌یابد، باشد.
علاوه بر درد، فشردگی عصب در پایین کمر ممکن است با علائم و نشانه‌های دیگری نیز همراه باشد.
- درد تیر کشنده یا ناگهانی
- احساس سوزش یا داغی
- هیپوستزی یا بی‌حسی به لمس و تغییرات دمایی
- ضعف عضلانی و اختلال در راه رفتن
شرایط پاتولوژیک مرتبط با گیر افتادگی عصب در ناحیه تحتانی کمر
فشردگی عصب در پایین کمر می‌تواند بر اثر طیف وسیعی از علل و شرایط زمینه‌ای بروز کند. از جمله شایع‌ترین دلایل بروز این عارضه می‌توان به فتق دیسک بین مهره‌ای یا بیرون‌زدگی دیسک اشاره کرد. در این شرایط بخشی از ماده داخلی دیسک از لایه خارجی به بیرون نشت کرده و بر ریشه عصبی که از کانال نخاعی خارج شده، فشار می‌آورد. مشکلات دیسک این چنینی نتیجه افزایش سن، تغییرات تخریبی یا دژنراتیو در ستون فقرات و ضعف عضلات مرکزی بدن هستند.
علاوه بر این فتق یا بیرون‌زندگی دیسک کمر می‌تواند نتیجه آسیب یا تروما باشد. بلند کردن اجسام سنگین و فشار بیش از حد به کمرف دیسک‌های بین مهره‌ای و اعصاب مجاور در ستون فقرات را به‌راحتی تحریک می‌کند. از جمله فعالیت‌های سنگین که به فشردگی عصب در پایین کمر منجر می‌شود می‌توان به وزنه‌برداری یا خم شدن و بلند کردن اشیاء سنگین اشاره کرد.
شرایط و بیماری‌های دیگری نیز می‌توانند به تحت فشار قرار گرفتن ریشه‌های عصبی منجر شوند.
- آرتریت به‌ویژه آرتروز ستون فقرات
- تنگی کانال نخاعی
- تومور نخاعی یا ستون فقرات
- شکستگی مهره‌ها
- عفونت دیسک یا استخوان مهره
- بیماری‌های التهابی سیستمیک یا موضعی
تسکین سریع درد اعصاب تحت فشار
همانطور که پیشتر اشاره شد، فشردگی عصب در پایین کمر می‌تواند با ناراحتی و در شدید همراه باشد. برخی داروهای مسکن و ضدالتهاب غیراستروئیدی بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند این درد و ناراحتی را کاهش دهند. همچنین در برخی موارد، پزشک از کورتیکواستروئیدها برای کاهش التهابات شدید یا داروهای شل‌کننده عضلانی که اسپاسم عضلانی را برطرف می‌کنند، استفاده خواهد کرد.
علاوه بر درمان‌های دارویی، روشهای موضعی مانند گرما تراپی با کیسه آب گرم یا سرما تراپی با کمپرس سرد، می‌توانند به کاهش ناراحتی کمک کنند.
درمان گیر افتادگی عصب در ناحیه تحتانی کمر
روشهای درمان فشردگی عصب در پایین کمر بسته به شدت، علائم و علت زمینه‌ای متفاوت است. در موارد خفیف، پزشک استراتژی درمان را با رویکردی محافظه‌کارانه اتخاذ می‌کند. برخی فعالیت‌ها، درد را شدت می‌بخشند. از سوی دیگر استراحت مطلق می‌تواند بسیار مضر باشد. از این رو بیمار باید فعالیت‌های خود را محدود کرده و از تحرکات شدید خودداری کند. همچنین داروهای مسکن و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی می‌توانند درد را تا حد زیادی کاهش دهند. برخی حرکات ورزشی یا فیزیوتراپی، عضلات مرکزی بدن را تقویت کرده و موجب بهبود انعطاف‌پذیری آن‌ها می‌شوند تا میزان فشار بر ستون فقرات کاهش یابد.
چنانچه علائم برای مدت طولانی ادامه پیدا کنند و درمان‌های اولیه موثر نباشند، نیاز به ارزیابی و مداخله پزشک متخصص درد خواهد بود.
زمانی که درد شدید مانع از راه رفتن می‌شود
اگر فشردگی عصب در پایین کمر به حدی باشد که فرد به‌هنگام راه رفتن، درد بسیار شدیدی را احساس کند یا به‌طور کلی قادر به قدم برداشتن نباشد، خطرناک بوده و نیازمند مراجعه فوری به پزشک است. این علائم نشان‌دهنده فشار شدید بر روی عصب یا آسیب عصبی هستند که می‌توانند به عارضه لنگش عصبی یا نوروژنیک منجر شوند. در این حالت فرد دچار درد، گرفتگی و ضعف در یک یا هر دو پا هنگام راه رفتن و ایستادن می‌شود. چنانچه به‌موقع این عارضه تشخیص داده نشود و درمان آن به تاخیر بیفتد، خطر بروز آسیب دائمی عصب، درد مزمن و ناتوانی عملکردی افزایش خواهد یافت.
تشدید درد تحت فشار عصبی تحتانی کمر
تحت فشار قرار گرفتن عصب در ناحیه تحتانی کمر، چنانچه به‌موقع تشخیص داده نشود و درمان نگردد، به آسیب دائمی عصب منجر خواهد شد. در این شرایط ساختار یا عملکرد فیزیولوژیک طبیعی عصب دچار اختلال شده و عواقب و علائم مزمن زیر را به‌دنبال دارد.
- درد مزمن
- احساس سوزش
- بی‌حسی
- گزگز یا پارستزی
- ضعف عضلانی
- فلج اندام تحتانی
- از دست دادن کنترل عملکرد روده و مثانه
چنانچه میزان درد شدت یابد و بیمار دچار ناتوانی در حرکت گردد، پزشک معالج تزریق در ناحیه کمر را به‌عنوان گزینه‌ای تشخیصی-درمانی توصیه خواهد کرد. این اقدام شامل تزریق استروئید اپیدورال یا بلاک انتخابی ریشه عصبی که حاوی داروی کورتیکواستروئیدی قوی برای کاهش التهاب موضعی اطراف عصب یا داروی بی‌حسی موضعی با تسکین فوری و اثر طولانی مدت مانند بوپیواکائین است.
برای تشخیص دقیق علت فشردگی عصب در پایین کمر، از تصویربرداری پزشکی استفاده می‌شود. این اسکن‌ها تصاویری از زوایای مختلف ستون فقرات و ساختار مجاور مانند دیسک‌ها، لیگامان‌ها، مفاصل و عناصر عصبی هستند که به تشخیص علت زمینه‌ای کمک خواهند کرد.
- رادیوگرافی (X-rays)
- تصویربرداری MRI
- توموگرافی کامپیوتری (CT Scan)
در صورتی که علائم حسی مثل گزگز، بی‌حسی یا ضعف عضلانی تداوم یابد، پزشک معالج اقدام به مطالعه هدایت عصبی (NCS) و الکترومیوگرافی (EMG) که با عنوان نوار عصب و عضله شناخته می‌شوند، خواهد کرد. این آزمایش‌ها عملکرد الکتریکی اعصاب محیطی و عضلات را ارزیابی کرده و کمک می‌کنند تا شدت آسیب و محل دقیق آن مشخص شود.
اگر درمان‌های مقدماتی و محافظه‌کارانه قادر به کنترل موثر علائم بیمار نباشند، گزینه جراحی آخرین راهکار به‌منظور برطرف کردن علت اصلی فشار بر روی عصب، خواهد بود. بسته به علت گیر افتادگی عصب از تکنیک‌های جراحی مختلفی استفاده می‌شود.
انواع روشهای جراحی
- دیسککتومی: جراحی دیسککتومی با هدف برداشتن دیسک بین مهره‌ای که دچار فتق یا بیرون‌زدگی شده انجام می‌گیرد.
- لامینکتومی: در جراحی لامینکتومی بخشی از قوس خلفی مهره (لامینا) برداشته شده تا فضای داخل کانال نخاعی افزایش یابد و از فشار روی نخاع یا ریشه‌های عصبی کم شود.
- فورامینوتومی: این جراحی با هدف گشاد کردن حفره بین مهره‌ای یا فورامن که محل خروج ریشه عصبی از کانال نخاعی است، انجام می‌گیرد.
- فیوژن کمری: در این جراحی دو یا چند مهره با ایمپلنت (پیچ‌ها و میله‌های فلزی) و پیوند استخوانی (گرافت) به یکدیگر متصل می‌شوند. هدف از فیوژن کمری، تثبیت بخش ناپایدار ستون فقرات است که به‌طور معمول همراه با جراحی دیسککتومی یا لامینکتومی انجام می‌شود.
- ابلیشن با امواج رادیوفرکانسی (RFA): این راهکار، درمانی کم‌تهاجمی است که با استفاده از انرژی امواج رادیویی برای ایجاد گرما و تخریب کنترل شده رشته‌های عصبی انجام می‌گیرد. امواج رادیوفرکانسی اعصاب حسی مفاصل را از بین برده تا ارسال سیگنال‌های درد به مغز کاهش یابد.
درمان های فیزیوتراپی برای تسکین درد عصبی ناحیه تحتانی کمر
یکی از روشهای موثر در کاهش درد ناشی از فشردگی عصب در پایین کمر، فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی درمانی چند وجهی بوده که علاوه بر مُدالیته‌های فیزیکی مانند گرما درمانی، سرما درمانی و تحریک الکتریکی عصبی، تمرینات ورزشی و حرکات کششی هدفمند را نیز شامل می‌شود.
تمرینات ورزشی
با اینکه انجام برخی از تمرینات و تحرکات شدید باعث آسیب دیدن بیشتر عصب درگیر می‌شوند، اما این به معنای توقف کامل فعالیت‌های ورزشی نیست. ورزش‌های پربرخورد، تماسی و وزنه برداری سنگین می‌توانند علائم را شدت بخشند. با این وجود تمریناتی وجود دارند که موجب کاهش درد و بهبود عملکرد می‌شوند.
تمرینات تقویتی عضلات مرکزی بدن مانند عضلات عمقی شکم و کمر، باعث حمایت ستون فقرات شده و حین حرکت از میزان تحریک ریشه‌های عصبی می‌کاهند. همچنین بسته به علت زمینه‌ای گیر افتادگی عصب، می‌بایست تمرینات ورزشی بر یک جهت خاص متمرکز شوند.
تمریناتی که ستون فقرات را در وضعیت فلکشن (Flexion) قرار می‌دهند (کشیدن زانو به سمت سینه)، باعث افزایش فضای کانال نخاعی و حفره‌های بین مهره‌ای شده و فشار بر اعصاب ناشی از تنگی کانال نخاعی را کاهش خواهد داد. در مقابل تمرینات اکستنشن ستون فقرات با بازگرداندن ماده فتق دیسک به مرکز، از میزان فشار بر عصب می‌کاهد.
به‌طور کلی انجام ورزش‌های ملایم و کم‌برخورد جریان خود در بدن را بهبود بخشیده و از میزان التهاب می‌کاهد. با پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری بدون فشار زیاد بر ناحیه تحتانی کمر، بدن‌تان را فعال نگه دارید. البته در صورتی که درد یا ضعف عضلانی، راه رفتن را برای‌تان دشوار می‌کند، از انجام این فعالیت‌ها بپرهیزید و با پزشک معالج مشورت کنید.
حرکات کششی
انقباض یا کوتاهی عضلات اطراف ناحیه تحتانی کمر یا پا، علائم فشردگی عصب در پایین کمر را تشدید می‌کند. انجام حرکات کششی ملایم و کنترل شده تنش و گرفتگی عضلات را کاهش داده و دامنه حرکتی را بهبود خواهد بخشید. این موضوع باعث شده تا به هنگام حرکت احساس راحتی بیشتری داشته باشید. همچنین انجام حرکات کششی به‌صورت منظم و روزانه می‌تواند یک استراتژی پیشگیرانه از بروز یا عود فشردگی عصب در پایین کمر باشد.
فرایند بهبودی و بازگشت به فعالیت‌های بدنی طبیعی
روند بهبودی گیر افتادگی عصب در ناحیه تحتانی کمر تحت‌تاثیر عوامل متعددی چون شدت آسیب، علت زمینه‌ای، سلامت عمومی فرد و برنامه درمانی قرار دارد و برای هر فردی متفاوت است. برخی افراد با استراحت نسبی، درمان‌های خانگی و تمرینات اولیه طی چند روز یا چند هفته بهبود علائم را مشاهده خواهند کرد. در مقابل اگر علائم طولانی‌مدت شده و به درمان‌های اولیه پاسخ کمتری دهند، نیازمند اتخاذ درمان‌های پیشرفته‌تری هستند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
چنانچه با گذشت چند هفته از آغاز درمان‌های خانگی و انجام تمرینات توصیه شده، درد و سایر علائم ادامه یابد و بهبودی مشاهده نشود، می‌بایست به پزشک مراجعه نمایید. پزشک عمومی با معاینات اولیه گزینه‌هایی برای درمان توصیه خواهد کرد و در صورت لزوم برای ارزیابی تخصصی‌تر شما را به پزشک متخصص درد ارجاع می‌دهد.
علائم نیازمند مراجعه فوری به پزشک
- بی‌حسی شدید
- ضعف شدید در یک یا هر دو پا
- فلجی یا ناتوانی کامل در حرکت دادن پاها
- از دست دادن کنترل عملکرد روده یا مثانه
اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید، فورا با اورژانس تماس گرفته یا در اسرع وقت به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس مراجعه نمایید.
چکیده
فشردگی عصب در پایین کمر با مجموعه‌ای از علائم مانند درد، بی‌حسی، گزگز و ضعف عضلات همراه است که از کمر شروع و به یک یا هر دو پا گسترش می‌یابد. از شایع‌ترین علل این وضعیت می‌توان به فتق دیسک بین مهره‌ای و تنگی کانال نخاعی اشاره کرد. اگرچه شکستگی مهره‌ها، تومور ستون فقرات و عفونت نیز بی‌تاثیر نیستند. درمان اولیه فشردگی عصب در پایین کمر بیشتر بر تسکین درد و کاهش التهاب با استراحت، استفاده از داروهای تجویز شده و مداخلات فیزیوتراپی تمرکز دارد. در صورتی که احساس درد به حدی باشد که راه رفتن را مشکل یا غیر ممکن کند، باید در اسرع وقت به پزشک متخصص درد مراجعه نمایید.
