آرتروز (Osteoarthritis) یا به اختصار OA بیماری شایع مفصل است که با بالا رفتن سن بيشتر رخ می‌دهد. آرتروز به عنوان بیماری استئوآرتریت و آرتریت ساینده نیز شناخته شده است. این بیماری زمانی رخ می‌هد که غضروف مفصل و استخوان زیرین شروع به تخریب می‌نماید و در این صورت منجر به درد وخیم شونده و ناهنجاری مفصل می‌شود.
اگرچه آرتروز هر مفصلی را می‌تواند درگیر کند، اما معمولا در دستها، پاها، شانه‌ها، گردن رخ می‌دهد. همچنین در مفاصل تحمل کننده وزن (ستون فقرات، لگن یا زانو) نیز قابل مشاهده است. تشخیص بیماری بر اساس علائم آن صورت می‌گیرد و با آزمایش‌های تصویربرداری تایید می‌شود. درمان با توجه به شدت علائم متفاوت است، برای موارد خفیف گزینه‌های ساده و ارزان تر مانند استفاده از کمپرس گرما یا یخ و موارد شدیدتر مداخلات اساسی مانند تزریق مفصلی و جراحی می‌باشد.
تاثیرات آرتروز بر بدن
مکانیسم‌های بیولوژیکی استئوآرتریت محدود به تخریب غضروف و استخوانهای بدن نیست. زمانی که ساختارهای غضروف و استخوانها به خطر می‌افتند، بدن فرآیند استخوان سازی را فعال می‌كند تا با تشکیل استخوان جدید، به بازسازی و ترمیم استخوانها پاسخ دهد. بازجذب استخوانهای قدیمی، در طول فرآیند ترمیم نیز اتفاق می‌افتد. این همان فرایندی است كه در صورت شکسته شدن استخوان رخ می‌دهد.
با این وجود در مورد بیماری استئوآرتریت، آسیب مداوم به غضروف بیش از توانایی بدن برای ترمیم آن است. در هنگام تلاش بدن برای ترمیم و بازسازی مفصل، بافت استخوانی بر روی بافت استخوانی قدیمی ساخته می‌شود. در نتیجه باعث ایجاد خارهای استخوانی (استئوفیت)، بزرگ شدن و بدشکلی مفصل می‌شود. برای بسیاری از افراد مبتلا به استئوآرتریت، درد احتمالاً از استخوان (درست زیر غضروف)، پوشش مفصل و کپسول، رباط‌ها و تاندون‌های اطراف سرچشمه می‌گیرد. احتمالاً نیروهای مکانیکی و التهاب، منجر به حمله درد می‌شوند.
علائم آرتروز
علائم اصلی بیماری آرتروز درد و سفتی می‌باشد. معمولاً درد با فعالیت بدن افزایش می‌یابد و با استراحت آرام می‌گیرد. سفتی مفاصل در هنگام صبح شایع است و معمولا سفتی مفاصل با حرکت بدن به مدت سی دقیقه بهبود می‌یابد. عدم تحرک در طول روز مانند نشستن طولانی مدت می‌تواند منجر به سفتی و حتی قفل شدن مفاصل در برخی افراد شود.
یکی دیگر از علائم رایج آرتروز، کریپتوس( خش خش) است که در آن مفصل در حین حرکت، صداهای ترکیدن و تروق ایجاد می‌نماید. معمولاً کرپیتوس در مفصل شانه یا زانو اتفاق می‌افتد، اما در مچ دست، انگشتان دست، آرنج و مچ پا نیز وجود دارد.
پیشرفت بیماری، وضعیت بدن و راه رفتن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و منجر به بی ثباتی و کاهش دامنه حرکتی می‌شود. تحرک بدن به طور فزاینده‌ای مختل می‌شود و از دست دادن عضله نیز رخ می‌دهد كه آتروفی فیبر عضلانی نام دارد.
در مراحل پیشرفته بیماری، آرتروز باعث تغییر شکل قابل مشاهده در مفصل‌ها می‌شود. به ویژه این اتفاق در انگشتان دست رخ می‌دهد و استخوان سفت روی مفصل و اطراف انگشتان ساخته می‌شود و انگشتان بزرگ می‌شوند. تجمع غیرطبیعی مایعی به نام افیوژن نیز یک اتفاق شایع در افراد مبتلا به بیماری آرتریت پیشرفته زانو است.
در برخی افراد، آرتروز آنقدر پیشرفت می‌كند که درد بی وقفه می‌شود و راه رفتن یا حتی ایستادن را تقریبا غیر ممکن می‌کند. اگرچه برخی درمان‌ها می‌توانند به تسکین علائم کمک کنند، اما آسیب به مفصل، بدون جراحی قابل ترمیم نیست.
علل آرتروز
استئوآرتریت در اصل بیماری است که در آن، آسیب پیشرونده به مفصل سریعتر از توانایی بدن برای ترمیم آن می‌باشد. آرتروز اولیه، با افزایش سن اتفاق می‌افتد و در افراد بالای 65 سال رایج‌تر است. زنان بیشتر از مردان در معرض خطر بیماری استئوآرتریت هستند. این امر احتمالا به خاطر تغییرات هورمونی زنان است.
اگرچه تصور می‌شود که ژنتیک در این بیماری نقش مهمی دارد، اما اغلب استئوآرتریت به دلیل مشکل ثانویه ایجاد می‌شود و مشکل ثانویه به پیشرفت بیماری كمك می‌كند. این امر به خصوص در کودکانی که آرتروز اولیه در آنها به دلیل بیماری دیگری است، صادق است.
عوامل زمینه‌ای برای آرترور ثانویه شامل:
- ناهماهنگی مادرزادی استخوانها
- آسیب مفصل
- هر بیماری که باعث آسیب به مفصل یا بافت استخوانی می‌شود.
- چاقی و اضافه وزن که فشار مداوم بر مفصل‌ها وارد می‌کند.
- از دست دادن قدرت عضلانی برای حمایت از مفصل
- اختلالات عصبی مرتبط با حرکات ناهماهنگ
ورزش (حتی ورزش‌های شدید مانند دویدن استقامتی) با آرتروز ارتباطی ندارد مگر اینکه آسیب شدید یا مکرر وجود داشته باشد. برخلاف تصور خانم‌های مسن، شکستن بند انگشتان باعث آرتروز نمی‌شود.
علل عود بیماری آرتروز چیست؟
بدتر شدن ناگهانی درد در آرتروز بسیار شایع است. با عود و بدتر شدن ناگهانی آرتروز، بیماران افزایش سفتی و درد، کاهش دامنه حرکتی و افزایش تورم را تجربه می‌كنند.
بدتر شدن ناگهانی آرتروز با پیشرفت بیماری متفاوت است و به معنای وخامت بیشتر مفاصل نمی‌باشد. در عوض تغییرات اغلب به دلیل محرکهای رایج مانند:
- زیاده‌روی در مورد فعالیت یا فعالیت‌های تکراری
- ضربه به مفصل
- فشار
- دمای سرد
- تغییر در فشار هوا
- عفونت
- افزایش وزن
تشخیص
تشخیص آرتروز بر اساس بررسی علائم، سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی انجام می‌گیرد. برای تایید تشخیص و مشخص کردن شدت بیماری اشعه ایکس تجویز می‌شود.
یافته‌های معمول اشعه ایکس شامل باریک شدن فضای مفصلی، رشد استئوفیت‌ها، رشد بیش از حد استخوان (به نام اسکلروز ساب غضروفی) و تشکیل گره‌های پر از مایع در فضای مفصلی (به نام کیست غضروفی یا کیست ساب کندرال) است. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) و سی تی اسکن اغلب برای تصویربرداری پیشرفته آرتروز استفاده می‌شود.
مطلب مرتبط تفاوت‌های کلیدی آرتروز با روماتیسم چیست؟
مرحله‌بندی آرتروز
با تشخیص آرتروز، پزشک بر اساس تصاویر رادیوگرافی (مانند اشعه ایکس) مرحله‌ای را برای بیماری تعیین می‌کند. چهار مرحله آرتروز بر اساس سیستم طبقه‌بندی Kellgren-Lawrence موجود است.
مراحل آرتروز با مقیاس کلگرن-لارنس
| نرمال | علائم بیماری آرتروز وجود ندارد. |
| مشكوك | فضای مفصلی باریک نیست اما احتمال تشکیل استئوفیت وجود دارد. |
| خفیف | احتمال باریک شدن فضای مفصل با تشکیل قطعی استئوفیت وجود دارد. |
| متوسط | فضای مفصل مشخصا باریک شده و استئوفیت متوسط تشکیل شده است. مقداری استخوان ضخیم شده و همچنین تغییر شکل احتمالی انتهای استخوان وجود دارد. |
| شدید | باریک شدن شدید فضای مفصل همراه با ضخیم شدن مشخص استخوان، تشکیل استئوفیت‌های بزرگ و تغییر شکل مشخص انتهای استخوان وجود دارد. |
تشخیص‌های علمی
دلایل زیادی برای درد مفاصل وجود دارد. آرتروز یکی از صد نوع مختلف آرتروز است. برخی از آنها به دلیل عفونت ایجاد می‌شوند و برخی دیگر توسط بیماری خودایمنی که در آن بدن به سلولهای خودش حمله می‌کند، رخ می‌دهند.
استئوآرتریت از این نظر که ذاتاً التهابی نیست با همه علل دیگر متفاوت است. اگرچه التهاب در اثر استفاده بیش از حد از مفصل ایجاد می‌شود، اما التهاب ویژگیهای اصلی و مشخص کننده این نوع آرتروز نیست.
همچنین آرتروز از اشکال خود ایمنی آرتریت متمایز است زیرا آرتریت خود ایمنی، مفاصل خاصی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و یا به صورت دوطرفه (در یک مفصل در هر دو طرف بدن) اتفاق می‌افتد. علاوه بر این، آرتریت خود ایمنی با التهاب مداوم مشخص می‌شود، حتی زمانی که علائم خارجی تحت کنترل باشند.
برخی از شرایط شبیه به بیماری آرتروز که پزشك می‌تواند بررسی کند:
- روماتیسم ستون فقرات که عمدتاً بر ستون فقرات تاثیر می‌گذارد.
- نقرس یا نقرس کاذب که اغلب انگشت شست پا را درگیر می‌کند.
- آرتریت روماتوئید جوانان
- آرتریت پسوریاتیک
- روماتیسم مفصلی
- آرتریت سپتیک (همچنین به عنوان آرتریت عفونی شناخته می‌شود).
استئوآرتریت را می‌توان با ارزیابی مایع استخراج شده از فضای مفصل از انواع دیگر آرتریت شناسایی کرد. آرتریت عفونی یا خودایمنی همیشه با افزایش تعداد گلبولهای سفید خون همراه است که مشخصه‌ی التهاب بدن است. در مورد بیماری آرتروز نبایستی مقدار زیادی گلبول سفید در مایع مفصلی باشد. از آزمایش خون برای رد علل عفونی یا خودایمنی بیماری آرتریت استفاده می‌شود.
درمان آرتروز
هدف درمان مدیریت علائم، بازیابی، حفظ عملکرد و کند کردن پیشرفت بیماری آرتریت است. به خصوص در مراحل اولیه بیماری استئوآرتریت، ترکیبی از تغییرات سبک زندگی، فیزیوتراپی و داروهای ضد درد باعث مدیریت آن می‌شود. در صورت پیشرفت علائم، روشهای تهاجمی‌تری از جمله تزریق مفصل و جراحی نیاز است.
تغییر سبک زندگی
تغییرات سبک زندگی در درجه اول بر کاهش وزن بایستی متمرکز باشد. این تغییرات نه تنها رژیم غذایی کم چرب، بلکه برنامه تناسب اندام با هدف حفظ تحرک مفاصل را نیز شامل می‌شود. ممکن است برای داشتن یک برنامه غذایی مناسب و اطمینان از برآورده شدن نیازهای غذایی بدن به متخصص تغذیه نیاز داشته باشید. ورزش متوسط بایستی سه بار در هفته و تحت راهنمایی پزشك متخصص انجام شود که می‌تواند منجر به برنامه تناسب اندام مناسب شود.
فیزیوتراپی
در صورت ابتلا به استئوآرتریت، فیزیوتراپیست بهترین فرد، برای طراحی برنامه ورزشی درمانی است. این برنامه‌ها شامل تمرین قدرتی، راه رفتن و تعادل برای رفع اختلالات عملکردی خاص می‌باشد. ماساژ درمانی، آب درمانی، گرما درمانی و الکتروتراپی نیز برای این بیماری قابل امتحان است. ممکن است برای غلبه بر مشکلات روزانه، کاردرمانی ضروری باشد. کاردرمانی شامل وسایل کمک حرکتی برای جلوگیری از افتادن، زانوبند برای اصلاح عدم تعادل، دستكش‌های بزرگ برای تطبیق با دست‌های مبتلا به آرتروز است.
داروهای بدون نسخه
گزینه‌های ترجیحی برای درمان درد آرتریت، استامینوفن و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن هستند. در حالی که این داروها برای کاهش درد این بیماری مفید می‌باشند، اما نبایستی طولانی مدت مصرف شوند.
استامینوفن در صورت مصرف بیش از حد باعث مسمومیت و آسیب به کبد می‌شود. به همین ترتیب، استفاده طولانی مدت از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن خطر خونریزی گوارشی و آسیب به کلیه را افزایش می‌دهد.
برای درد شدید آرتریت، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی نسبت به استامینوفن موثرتر هستند. البته برخی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی برای درد آرتروز موثرتر از بقیه می‌باشند. داروی ضد التهابی غیر استروئیدی دیکلوفناک به صورت ژل، کرم، پماد، اسپری و چسب به بازار عرضه می‌شود.
برخی از مبتلایان بیماری آرتریت از پمادهای متیل‌دار مانند Bengay مصرف می‌كنند، در حالی که برخی دیگر پمادهای مبتنی بر کپسایسین یا مشتق شده از فلفل، دردشان را تسکین می‌دهند. اثربخشی این كرم‌ها در درمان استئوآرتریت متفاوت است، اگر علائم بیماری خفیف باشد و بیمار نتواند سایر اشکال داروهای ضد درد آرتریت را تحمل كند، این پمادها می‌توانند مناسب باشند.
داروهای با نسخه
اگر داروهای بدون نسخه تسکین دهنده درد نباشند، پزشك می‌تواند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی قوی تری تجویز نماید. در این شرایط، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی اغلب بر داروهای ضد درد اپیوئیدی(مخدر) ترجیح داده می‌شوند، زیرا در دراز مدت موثرتر هستند و وابستگی ایجاد نمی‌كنند.
گروه خاصی از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی که به عنوان مهارکننده‌های COX-2 شناخته می‌شوند، اغلب در درمان درد آرتریت موثر هستند. در این گروه خاص، خطر عوارض جانبی دستگاه گوارش در مقایسه با سایر داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی بسیار کم است. از طرف دیگر، این داروها گرانتر می‌باشند و مانند همه داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی با افزایش خطر حمله قلبی و سکته مرتبط هستند. بنابراین این داروها را افرادی كه بیماریهای قلبی و عروقی دارند بایستی با احتیاط مصرف كنند. سلبرکس (سلکوکسیب) نوعی داروی ضد التهابی غیر استروئیدی كه مهارکننده COX-2 است. اگر این داروها اثرگذار نبودند، پزشک داروی مخدر خفیف‌تری مانند اولترام (ترامادول) را برای تسکین درد تجویز می‌نماید. این دارو با توجه به خطر بالای اعتیاد و سایر عوارض جانبی ناخواسته بایستی با احتیاط مصرف شود. در كل از داروهای مخدر قوی‌تر اجتناب کنید.
تزریق مفصلی
تزریق در مفصل که به عنوان تزریق داخل مفصلی نیز نامیده می‌شود، شامل داروی کورتیکواستروئیدی برای کاهش التهاب یا مایع روان کننده به نام اسید هیالورونیک است. معمولاً هر دو این تزریق‌ها برای به تاخیر انداختن جراحی مفصل استفاده می‌شوند. کورتیکواستروئیدها با تضعیف پاسخ ایمنی عمل می‌کنند و تورم و التهابی را که در مراحل بعدی بیماری ایجاد می‌شود، کاهش می‌دهند. معمولا اثرات کورتیکواستروئیدها حدود سه ماه باقی می‌ماند.
اسید هیالورونیک ماده طبیعی است که توسط بدن تولید می‌شود. نوع مورد استفاده برای تزریق مفاصل، به نام هیالورونان است كه در آزمایشگاه و یا از تاج خروس استخراج می‌شود.
تحقیقات در مورد اثربخشی این تزریق‌ها متناقض است. نوعی که به زانو تزریق می‌شود نسبت به سایر مفاصل موثرتر است. عوارض جانبی تزریق داخل مفصل شامل درد و تورم در محل تزریق می‌باشد. Euflexxa نوعی اسید هیالورونیک آزمایشگاهی که برای درمان آرتروز زانو تایید شده است.
برخی پزشكان استفاده از پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) را به عنوان نوعی درمان تایید کرده‌اند. این روش بیشتر از كاهش درد، عملکرد مفصل را بهبود می‌بخشد. از آنجایی که پلاکت‌ها و پلاسما از خون بیمار گرفته می‌شود، خطرات آن حداقل می‌باشد. در این روش مانند تزریق هیالورونان، درد و تورم در محل تزریق شایع‌ترین عوارض است.
عمل جراحی
جراحی تنها در صورتی انتخاب می‌شود که درمانهای محافظه کارانه بی‌نتیجه باشند و درد و ناتوانی کیفیت زندگی بیمار را کاهش داده باشد. برخی از روشها به صورت آرتروسکوپی (با برشهای کوچک سوراخ) یا جراحی باز ( برشهای بزرگ) صورت می‌گیرد.
از جمله رایج‌ترین روشهای جراحی انجام شده:
- دبریدمان آرتروسکوپی: برداشتن استخوان و بافت اضافی به منظور بازگرداندن حرکت عادی مفصل
- آرترودز: با آرتروسکوپی یا جراحی باز صورت می‌گیرد كه شامل آمیختگی استخوانها برای تسکین درد است. این روش عمدتاً در ستون فقرات، پا، مچ پا یا دست انجام می‌شود.
- استئوتومی: به عنوان یک روش آرتروسکوپی یا جراحی باز صورت می‌گیردكه شامل کوتاه شدن، طویل شدن یا تراز مجدد استخوانها است.
- آرتروپلاستی: به صورت جراحی باز انجام می‌شودكه شامل جایگزینی مفصل با مفصل مصنوعی می‌باشد.
از آنجایی که طول عمر مفصل مصنوعی بین 10 تا 15 سال است، جراحی تعویض مفصل(آرتروپلاستی) تا آنجایی که ممکن است به تعویق می‌افتد تا از نیاز به تعویض مجدد در آینده خودداری شود.
در کلینیک درد افتخار تزریق سلول های بنیادی مزانشیمال در مفصل بعنوان جدیدترین و بهترین درمان آرتروز انجام میپذیرد.
طب مکمل و جایگزین
طیف گسترده‌ای از داروهای سنتی گیاهی، تغذیه‌ای و مكمل‌های غذایی، طبیعی و هومیوپاتی برای درمان آرتروز مصرف می‌شود. برای بسیاری از این روشها، شواهد کمی، برای موثر بودن آنها است. بر اساس مطالعه گسترده توسط موسسه ملی سلامت و بهداشت آمریکا حتی مکمل‌های مشهور مانند کندرویتین و گلوکزامین نیز نتایج بهبود دهنده‌ای ندارند. اما تعدادی از درمانهای مکمل وجود دارند که مرکز ملی سلامت و بهداشت آمریکا آنها را پیشنهاد می‌دهد. از جمله:
- طب سوزنی باعث تسکین خفیف درد آرتریت، به ویژه در ناحیه زانو می‌شود.
- گیاه كندر هندی یا Boswellia serrata كه در طب آیورودا استفاده می‌شود. این گیاه اثرات ضد التهابی مفیدی برای بیماری آرتروز دارد. · اس-ادنوزیل متیونین یا S-adenosyl-l-methionine (SAME) ماده شیمیایی است که به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود. این ماده به عنوان مکمل غذایی در داروخانه‌ها موجود است. شواهدی وجود دارد که این ماده به همان اندازه داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی در درمان درد آرتروز موثر است.
سازگاری با آرتروز
از آنجایی كه تخریب مفصل ناشی از استئوآرتریت معکوس نمی‌شود، بایستی اقدامات لازم را برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری در هر حد ممکن با تغییر سبک زندگی و مدیریت علائم انجام دهید.
نکته اصلی کاهش سرعت پیشرفت بیماری، حفظ حركت مفصل است. اگر برعکس عمل کنید و از ورزش و فعالیت منظم خودداری نمایید، سفتی و آسیب تقریباً با سرعت بسیار سریعتر پیشرفت می‌کند. با این وجود، استفاده بیش از حد از مفاصل می‌تواند آرتروز را بدتر کند.
شروع به ورزش برای آرتروز هرگز دیر نیست. حتی اگر در حال حاضر مشكل قابل توجهی دارید، می‌توانید ورزش هایی با تاثیرات کم مانند شنا یا دوچرخه سواری را انجام دهید که کمتر روی مفاصل اثر می‌گذارد. با گذشت زمان، اگر به فعالیت خودتان ادامه دهید، عضلات پشتیبان از مفاصل تقویت می‌شوند و ثبات و اعتماد به نفس بیشتری در راه رفتن بدست می‌آورید.
با پیشرفت در تمرینات می‌توانید به تمرینات دیگری مانند تای چی و یوگا بپردازید. این تمرینات برای بهبود تعادل و هدف قرار دادن گروه‌های خاصی از عضلات ایده‌آل هستند.
اگر مفاصل قبل از تمرینات، سفت شده باشند، پد گرم کننده را حدود 10 تا 15 دقیقه روی آنها بگذارید. گرما گردش خون را به مفصل می‌کشاند و از این طریق سفتی را كاهش می‌دهد. پس از اتمام پد گرم، در صورت وجود تورم یا درد، کیسه یخ را روی مفصل قرار دهید. پد سرد التهاب را سریعتر از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی کاهش می‌دهد.
به یاد داشته باشید در بیماری آرتروز استراحت به همان اندازه ورزش مهم است. اگر زمانی احساس درد شدید کردید، ورزش را متوقف کنید، مفصل را استراحت دهید و تا پانزده دقیقه کمپرس یخ روی مفصل دردناك بگذارید. با گوش دادن به بدن‌تان و درمان مناسب، می‌توانید علائم آرتروز و همچنین زندگی خودتان را بهتر کنترل کنید.
پیشنهاد به بیماران آرتروز
آرتروز یک بیماری دردناک است و هیچ دلیلی برای تحمل آن به تنهایی وجود ندارد. اگر به کمک یک شریک ورزشی یا فقط کسی که احساسات خودتان را با او در میان بگذارید، نیاز دارید با دوستان و خانواده‌تان تماس بگیرید.
بدترین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که خودتان را منزوی کنید، به خصوص اگر تحرک شما از قبل كم شده باشد. ارتباط با دیگران شما را تشویق می‌کند که به کاهش وزن‌تان ادامه دهید و یا به در جستجوی علایق خودتان باشید، در غیر این صورت از آنها اجتناب خواهید کرد.
برای دریافت نوبت مشاوره و درمان بوسیله جدیدترین روش تزریق سلول های بنیادی و سایر درمان های موثر آرتروز در کلینیک فوق تخصصی درد افتخار با ما تماس بگیرید.
