اعصاب محیطی رشته های نازکی هستند که در بازو ها، پاها و سراسر بدن شما وجود دارند. هنگامی یک یا چند مورد از این اعصاب آسیب می بینند، بیماری به نام نوروپاتی محیطی ایجاد می شود. این بیماری می تواند نتیجه یک بیماری زمینه ای، دارو، عفونت یا موارد دیگر باشد.
برای تشخیص نوروپاتی محیطی باید سوابق پزشکی بررسی و معاینه عصبی کامل و دقیق انجام شود. همچنین برای تشخیص، اغلب آزمایشات مختلف خون یا اعصاب انجام می شود. برای درمان نوروپاتی محیطی ابتدا متخصص علت اصلی به وجود آمدن نوروپاتی را بررسی می کند و سپس برای کاهش علائمی مانند بی حسی، سوزن سوزن شدن و درد، دارو به بیمار تجویز می کند.
سیستم عصبی محیطی
سیستم عصبی شما به دو دسته تقسیم می شود: سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی محیطی.
همینطور سیستم عصبی مرکزی شما از مغز و نخاع تشکیل شده است. سیستم عصبی محیطی شما شامل تمامی اعصابی است که خارج از مغز قرار دارند. وظیفه اعصاب محیطی انتقال پیام های عصبی از مغز و نخاع به سایر قسمت های بدن مانند بازو ها، دست ها، پاها، اندام های داخلی، پوست و مفاصل است.
اعصاب محیطی توسط جمجمه ( مانند مغز ) یا کانال نخاعی مهره ای ( مانند طناب نخاعی ) محافظت نمی شوند، به همین دلیل در معرض آسیب هستند. هنگامی یک یا چند عصب محیطی دچار آسیب می شود، نوروپاتی محیطی ایجاد می شود.
انواع نوروپاتی محیطی
بیشتر اوقات وقتی افراد دچار نوروپاتی محیطی می شوند از نوع پلی نوروپاتی است. البته شرایط دیگری نیز وجود دارند که می تواند منجر به آسیب به اعصاب محیطی شوند.
پلی نوروپاتی
اعصاب تحت تاثیر پلی نوروپاتی ممکن است شامل یک یا چند مورد از موارد زیر باشد:
- اعصاب حسی: این اعصاب جزو اعصاب ورودی به دستگاه عصبی مرکزی هستند. این اعصاب پیام هایی در مورد احساسات بدن مانند گرما، سرما، درد و لمس را به مغز ارسال می کنند.
- اعصاب حرکتی: این اعصاب پیام های مغز و نخاع را دریافت می کنند و آن ها پیام های عصبی را به سمت عضلات مختلف بدن می برند تا ماهیچه منقبض شود یا به استراحت در بیاید.
- اعصاب اتونومیک: این اعصاب نحوه عملکرد اندام های داخلی شما مانند رگ های خونی، معده، قلب و غدد عرق را تنظیم می کنند.
پلی نوروپاتی ها بر اساس علت اصلی به وجود آمدنشان طبقه بندی می شوند.
به طور مثال پلی نوروپاتی دیابتی که یکی از رایج ترین انواع پلی نوروپاتی است در نتیجه تحریک عصبی ناشی از سطح بالای قند خون ایجاد می شود. پلی نوروپاتی دیابتی معمولا روی اعصاب حسی تاثیر گذار است و می تواند عملکرد اعصاب حرکتی و خودمختار را دچار اختلال کند. بسته به اینکه چه اعصابی آسیب دیده اند، ممکن است علائمی مانند بی حسی، سوزن سوزن شدن، درد، ضعف عضلانی، مشکلات سیستم گوارشی یا ادراری ایجاد شود.
نوع دیگری از پلی نوروپاتی، نوروپاتی ناشی از کمبود ویتامین B12 است. این اختلال بیشتر در افراد مسن دیده می شود چرا که آن ها بیشتر مشکلات سوء جذب روده دارند. نوروپاتی کمبود ویتامین B12 بر اعصاب محیطی حسی و حرکتی تاثیر می گذارد. در این بیماری ممکن است علائمی مانند درد، بی حسی، گزگز در دست ها و پاها و ضعف عضلانی دیده شود.
یک نوع شدید نوروپاتی که به ندرت در بیماران دیده می شود پلی نوروپاتی دمیلینه حاد است. این بیماری خطرناک، هم سلول های عصبی حسی و هم سلول های عصبی حرکتی را تحت تاثیر قرار می دهد و به همراه علائمی مثل گزگز و ضعف پیشرونده که در پا ها ضعف به صورت صعودی است، دیده می شود. این بیماری باعث ضعف عضلات کنترل کننده تنفس نیز می شود.
مونوروپاتی
مونوروپاتی به این معنی است که یک عصب محیطی در اثر تروما، فشرده سازی یا گیر افتادن آسیب دیده باشد. قدیمی ترین مثال از مونوروپاتی، سندرم تونل کارپال است که به فشرده سازی عصب مدیان اشاره دارد. این بیماری باعث بی حسی، گزگز شدن انگشت شصت، انگشت اشاره، انگشت میانی و بخشی از انگشت حلقه می شود. در صورت درمان نکردن این بیماری ضعف عضلات دست ممکن است برای بیمار اتفاق بیفتد.
مونوریت مولتیپلکس
گاهی اوقات دو یا چند عصب در نواحی مختلف تحت تاثیر قرار می گیرند. هنگامی که این اتفاق می افتد منجر به بیماری مونونوریت مولتی پلکس می شود. مشکلات عروقی خونی ( به عنوان مثال بیماری التهابی به واسکولیت ) علت اصلی مونوریت مولتی پلکس هستند. در نوروپاتی واسکولیت، اختلال در جریان خون در دو عصب منجر به درد، ضعف عضلانی یا اختلالات حسی می شود.
علائم نوروپاتی محیطی
علائم و نشانه های مربوط به نوروپاتی محیطی تا حد زیادی به نوع عصب محیطی که تحت تاثیر قرار می گیرد، بستگی دارد. اعصابی که تحت تاثیر می گیرند اعصاب حسی ( شایع ترین هست )، اعصاب حرکتی، اتونومیک یا ترکیبی است.
هنگامی که اعصاب حسی آسیب می بینند ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر مشاهده شود:
- عدم احساس درد و تغییرات دما.
- داشتن احساسات غیر معمول مانند لرزش، بی حسی، سوزن سوزن شدن، سوزش و ….
- درد ناشی از لمس ضعیف که در حالت طبیعی بدون درد است.
- مشکلات تعادلی
هنگامی که اعصاب حرکتی آسیب می بینند علائم زیر ممکن است در بیمار مشاهده شوند:
- گرفتگی و کوچک شدن عضلات
- فاسیکولاسیون ( زمانی که عضله بدون کنترل شما منقبض می شود )
- ناهنجاری های رفلکس
علائم و نشانه های رایج آسیب عصب اتونومیک عبارتند از:
- تعریق زیاد
- خشکی پوست و ریزش موی بدن
- اسهال
- داشتن ضربان قلب سریع
- داشتن مشکلات مثانه ای
- عدم تحمل گرما
- سیری زودرس
- ناتوانی جنسی
- افت فشار خون ارتواستاتیک ( احساس ضعف یا سرگیجه هنگام نشستن بعد از دراز کشیدن یا ایستادن بعد از نشستن )
شدت علائم نوروپاتی محیطی می تواند خفیف تا شدید ناتوان کننده باشد. این علائم می توانند به تدریج در طی چندین سال ایجاد شوند.
علل
هر چیزی که به یک یا چندین اعصاب محیطی آسیب برساند منجر به نوروپاتی محیطی می شود. علل نوروپاتی محیطی عبارتند از:
- دیابت
- تروما یا فشرده سازی
- زونا ( فعال شدن مجدد ویروس آّبله مرغان که باعث ایجاد بثورات دردناک می شود )
- سوء مصرف الکل
- کمبود ویتامین B12
- کم کاری تیروئید
- دارو های مورد استفاده در شیمی درمانی
سایر عواملی که شایع نیستند عبارتند از قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین، عفونت HIV ( ویروس نقص ایمنی انسانی )، نارسایی کلیه، بیماری مزمن کبد و بیماری های ارثی مانند بیماری شارکو ماری توث.
تشخیص نوروپاتی محیطی چگونه است؟
تشخیص نوروپاتی محیطی با معاینه عصبی شروع می شود. بر اساس سابقه پزشکی شما و علائمی که دارید پزشک آزمایش هایی را برای شما تجویز می کند.
معاینه عصبی
در طول معاینه، متخصص بازخورد های شما را ارزیابی می کند و اختلالات مختلف حسی ( لرزش، دما و سوزن سوزن شدن ) را در پا ها و دست های شما بررسی می کند.
آزمایشات خون
به منظور شناسایی علت اصلی نوروپاتی محیطی، پزشک برای شما ممکن است انواع مختلف آزمایش خون تجویز کند. برخی از رایج ترین آن ها عبارتند از:
- شمارش کامل خون ( CBC )
- پانل متابولیک جامع ( CMP )
- نرخ رسوب گلبول قرمز ( ESR )
- قند خون ناشتا
- سطح ویتامین B12
- هورمون محرک تیروئید
آزمایش های اضافی مثل آزمایش ژنتیک برای بیماری شارکو ماری توث و یا آزمایش آنتی بادی HIV برای عفونت HIV ممکن است بر اساس تشخیص پزشک انجام شود. در برخی موارد ممکن است یک آزمایش سرعت عصبی ( NCV ) و الکترومیوگرافی ( EMG ) برای تشخیص نوروپاتی محیطی انجام شود. همچنین آزمایش هایی مثل بیوپسی عصبی ( زمانی که نمونه ای از بافت عصبی برداشته می شود و زیر میکروسکوپ بررسی می شود ) یا بیوپسی عصبی تشخیصی پوست ( زمانی که یک قطعه کوچک از پوست حاوی انتهای رشته ی عصبی برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می شود ) ممکن است، انجام شود.
برای نوروپاتی محیطی با علائم اتونومیک آزمایش هایی مانند اندازه گیری ضربان قلب فرد ( برای بررسی افت فشار خون ارتواستاتیک ) انجام می شود.
انجام دادن آزمایش های دیگر
علاوه بر آزمایش های مختلف خون و اعصاب، گاهی اوقات آزمایش های دیگری برای درمان و تشخیص نیاز است. به عنوان مثال تجزیه و تحلیل مایع مغزی نخاعی از طریق یک سوراخ کمری می تواند برای تشخیص سندرم گیلن باره مفید باشد.
پزشک در طول بررسی بیماری نوروپاتی محیطی در ابتدا باید مطمئن شود که علائم شما به دلیل بیماری سیستم عصبی مرکزی ( CNS ) نیست. علائم سکته مغزی و ام اس ممکن است شبیه به نوروپاتی های محیطی باشند. پزشک با بررسی دقیق سوابق پزشکی و معاینه عصبی می تواند علت به وجود آمدن علائم شما را تشخیص دهد.
بازخورد های شدید و عضلات اسپاستیک ( سفت ) ممکن است در بیماری های دیگری مانند ام اس نیز دیده شوند. به همین ترتیب در سکته مغزی علائم که ناشی از جریان خون ناکافی در مغز هستند معمولا به طور ناگهانی اتفاق می افتند ولی در نوروپاتی شدت علائم کمتر است و مدت زمان بیشتری طول می کشد تا بیماری خودش را نشان دهد.
درمان نوروپاتی محیطی
برای درمان مهم ترین قدم فهمیدن علت به وجود آمدن نوروپاتی محیطی است.
به طور مثال اگر بیماری شما در نتیجه دیابت به وجود آمده است اولین قدم برای درمان بیماری، کنترل دقیق سطح گلوکز خون است. برای درمان و کنترل نوروپاتی ناشی از دارو یا سموم ممکن است کاهش دوز مصرفی موثر باشد. برای انواع دیگر نوروپاتی درمان های فوری و تهاجمی مورد نیاز است. به طور مثال در سندرم گیلن باره برای درمان نیاز به ایمونوگلوبین داخل وریدی یا پلاسمافرزیس است.
داروهای نوروپاتی محیطی
دارو های مختلفی برای کاهش علائم نوروپاتی محیطی در دسترس هستند. نمونه هایی از این گونه دارو ها عبارتند از:
- نوروپنتین ( گاباپنتین )
- لیریکا ( پره گابالین )
- سیمبالتا ( دولوکستین )
- الاویل ( آمی تریپتیلین )
- لینودرم ( پچ لیدوکائین 5 درصد )
مسکن هایی مانند ترامادول یا درمان های مکمل مانند طب سوزنی نیز ممکن است برای کنترل درد استفاده شوند. علاوه بر دارو ها، فیزیوتراپی و استفاده از وسایل کمکی راه رفتن می تواند به افراد درگیر بیماری نوروپاتی کمک کند. مراقبت منظم از پا توسط متخصص پا برای جلوگیری از زخم و عفونت بخش مهمی از روند درمانی نوروپاتی محیطی است. این موضوع برای بیماران مبتلا به نوروپاتی دیابتی اهمیت بیشتری دارد.
کلام آخر
نوروپاتی محیطی یک بیماری با دلایل مختلف است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار این بیماری شدید باید بدانید که درمان های مختلفی برای کاهش درد بیماری وجود دارد و بهتر است به پزشک متخصص درد مراجعه نمایید. علاوه بر این انجام دادن کار هایی مثل فیزیوتراپی می تواند از بدتر شدن علائم جلوگیری کند.
